Is écht gitaar spelen te moeilijk? Doe dan alsof, met een ‘luchtgitaar’. De buren zullen er blij mee zijn. Er zijn zelfs cursussen en kampioenschappen luchtgitaar spelen!
De familie van de gitaar
Er zijn meer instrumenten die, net als de gitaar, snaren hebben. Een ander woord voor snaarinstrumenten is chordofonen. Waarschijnlijk ken je er wel een paar: de viool, de harp en de cello. Maar wist je dat de piano ook een snaarinstrument is?
Bij alle snaarinstrumenten moet je de snaren op een of andere manier laten trillen. Bij de gitaar en de harp kun je dat gewoon met je vingers doen. Dat heet tokkelen. Bij de gitaar kun je ook een plectrum gebruiken. Dat is een driehoekig stukje plastic. Bij strijkinstrumenten, zoals de viool en de cello, moet je met een strijkstok over de snaren strijken. Als je de toets van een piano of een clavecimbel aanslaat, wordt er binnenin met een hamertje op de snaar geslagen. Een geval apart is de aeolusharp. Als je daarop speelt, wordt er wind tegen de snaren geblazen.
Er zijn vijf verschillende typen chordofonen: de boog, de lier, de harp, de luit en de citer. De muziekboog zie je niet meer zo vaak. Hij lijkt op een boog waarmee je kunt boogschieten. De lier is het instrument waarop Assurancetourix, de bard van Asterix en Obelix, speelt. Hij lijkt een beetje op de harp, maar heeft minder snaren. De gitaar en de viool horen bij de luiten, de piano bij de citers.
Bekende gitaarbouwers
Alle klassieke gitaren die nu gemaakt worden, lijken op die van Antonio de Torres. Antonio kwam uit Spanje en hij leefde van 1817 tot 1892. Door verschillende veranderingen aan te brengen in de bouw, heeft hij ervoor gezorgd dat de gitaar nóg mooier is gaan klinken. Zo heeft hij de klankkast breder en dieper gemaakt. En hij gebruikte dunner hout, waardoor de gitaren lichter werden.
Manuel Ramírez was de eerste die gitaren ging maken zoals die van Antonio. Omdat hij een paar oude gitaren van Antonio had opgeknapt, wist hij precies hoe dat moest. Andrés Torres Segovia, een beroemde Spaanse gitarist, speelde op een gitaar van Manuel Ramírez.
Rond 1920 en 1930 werden veel nieuwe foefjes bedacht door de Amerikaanse bedrijven Martin en Gibson. De firma Martin maakte een nieuw soort gitaar met stalen snaren in plaats van darmsnaren. Stalen snaren zijn sterker en daarom moest de gitaar steviger worden gemaakt.
De gitaren van Gibson hadden ook stalen snaren, maar ze leken niet op die van Martin. De Martingitaar had een platte bovenkant met een rond gat en die van Gibson had een gebogen bovenblad met f-gaten. Daardoor leek de gitaar van Gibson meer op een grote viool.
Gibson heeft ook een van de meest bekende modellen elektrische gitaar ontworpen: de Gibson Les Paul. Een andere bekende bouwer van elektrische gitaren is Leo Fender.
De akoestische gitaar
Er zijn een heleboel verschillende gitaren te koop. Maar tussen die gitaren zijn ook een heleboel overeenkomsten. Elke akoestische gitaar is van hout gemaakt. Dat hout moet goed droog zijn en ‘uitgewerkt’. Dat betekent dat het hout niet meer krom kan trekken. Op de foto zie je uit welke onderdelen een gitaar bestaat.
De klankkast bestaat uit het bovenblad, de zijkant en het achterblad. Het bovenblad is het belangrijkste deel van de klankkast. Het bepaalt de toon. Het wordt meestal van dennen- of sparrenhout gemaakt. Er zit een klankgat in waardoor het geluid naar buiten kan.
De toets is een lange, donkere lat die op de hals is gelijmd. Tussen de hals en de toets zit een trekstang die ervoor zorgt dat de hals niet breekt. Op de toets zitten de frets. Daaraan kan de gitarist zien waar hij zijn vingers moet zetten. Daarover lopen zes stalen of nylon snaren. Die zitten met de kam vast op het bovenblad. Met de stemsleutels op de kop van de gitaar kunnen de snaren strakker of losser worden gedraaid.
Er zijn veel verschillende soorten akoestische gitaren. De meest voorkomende modellen zijn de klassieke gitaar, de f-gatgitaar en de jumbogitaar.
De elektrische gitaar
Op het eerste oog lijkt de elektrische gitaar veel op een akoestische: hij heeft een klankkast, een hals en zes snaren. Maar de klankkast van een elektrische gitaar is van massief hardhout. Hij is dus niet hol van binnen en er zit geen klankgat in. Daardoor maakt hij maar heel weinig geluid wanneer hij niet op een ‘versterker’ is aangesloten.
Het belangrijkste onderdeel van de elektrische gitaar is het magnetische element. Deze vangt het zachte geluid van de snaren op en brengt het over naar de versterker. Wil je een harder geluid uit je gitaar? Dan zet je gewoon de versterker wat harder, net als bij een stereo-installatie. Er zit ook een aansluiting op voor een koptelefoon. Handig als je ouders of buren niet van lekker harde muziek houden.
De bekendste modellen van de elektrische gitaar zijn de Gibson Les Paul en de Fender Telecaster. De Les Paul is genoemd naar een gitarist die bekend was rond 1940.
De semi-akoestische gitaar
De semi-akoestische gitaar lijkt veel op een akoestische f-gatgitaar. Semi betekent half: hij is half akoestisch en half elektrisch. Je kunt hem aansluiten op een versterker, maar het hoeft niet.
Zoals elke gitaar heeft de semi-akoestische een klankkast, een hals en zes metalen snaren. Net als de akoestische gitaar heeft de semi-akoestische een holle klankkast. Er zit een klankgat in dat eruitziet als een f: Een f-gat.
Om het natuurlijke geluid van de snaren te versterken zitten er elementen op de klankkast. Deze vangen het geluid op en brengen het over naar de versterker. Met de volumeknoppen kun je de gitaar harder laten klinken.
De eerste semi-akoestische gitaren kwamen uit de fabriek van Gibson. Later maakten ook andere firma’s dit soort gitaren, zoals Gretsch, Guild en Epiphone.
De basgitaar
De basgitaar lijkt op de elektrische gitaar, maar klinkt veel lager. Meestal heeft een basgitaar maar vier metalen snaren. Om de snaren lager te laten klinken, moesten ze langer worden gemaakt. Daarom is de hals van een basgitaar langer dan die van een gewone elektrische gitaar.
Het geluid van de basgitaar wordt op dezelfde manier versterkt als bij de elektrische gitaar. Er zitten elementen op de klankkast die het geluid opvangen en overbrengen naar een versterker. Met de volumeknoppen kun je de gitaar harder laten klinken.
Tot 1950 speelden bassisten altijd op een contrabas. Dat veranderde toen in de jaren zestig de popmuziek ontstond. Daarbij versterkten de andere muzikanten hun instrument zo hard dat de bas er niet meer bovenuit kon komen. Daarom maakte Fender in 1951 de eerste basgitaar. Andere bekende basbouwers zijn Rickenbacker en Alembic.
Hoe werkt een akoestische gitaar?
Als de gitarist met zijn vinger tegen een snaar aan slaat, begint de snaar te trillen. De snaar maakt dan een klein beetje geluid. Omdat de snaar vastzit aan de klankkast, gaat die ook trilllen. Vooral de bovenkant trilt mee. Het geluid klinkt dan ineens veel harder. Dat komt doordat de klankkast hol is. Vergelijk het maar met zingen in een grote lege kamer. Als je daar zingt, hoor je je stem veel harder dan wanneer je buiten staat. Om ervoor te zorgen dat anderen het geluid ook kunnen horen, zit er een gat in de klankkast: het klankgat. Daardoor kan het geluid naar buiten.
Hoe werkt een elektrische gitaar?
Als je zonder versterker op een elektrische gitaar speelt, hoor je haast niks. Dat komt doordat hij een klankkast heeft van massief hout. Bij de akoestische gitaar zorgt de holle klankkast ervoor dat het geluid van de snaren harder klinkt. Bij een elektrische gitaar is daarvoor een hele installatie nodig.
Op de klankkast van een elektrische gitaar zit een element dat de trilling van de snaren opvangt. Deze zet de trilling om in elektrische signalen. Via een snoer komen die bij een versterker terecht. Het geluid komt via de luidspreker naar buiten. Op een versterker zitten knoppen waarmee je de toon en het volume van het geluid kan regelen.
Je kunt nog speciale geluidseffecten maken met effectpedalen. Deze zitten tussen de gitaar en de versterker in. Veel gitaristen gebruiken bijvoorbeeld het distortionpedaal. (Distortion is het Engelse woord voor storing.) Het maakt een scheurend geluid, alsof er storing is. Sommige mensen vinden dat helemaal te gek klinken!
De gitaar is door de Arabieren in de twaalfde eeuw meegenomen naar Spanje. Aan het eind van de 14e eeuw werd er overal in Europa gitaargespeeld. De gitaar was toen nog veel kleiner dan hij nu is en had vier dubbele snaren.
Bestonden er duizenden jaren geleden al gitaars? Dit instrument is te zien op een kleitablet van 3500 jaar oud.
Het duurde eventjes voordat gitaarmuziek door iedereen werd gewaardeerd. In de 16e eeuw vonden de mensen van adel het meer iets voor het gewone volk. Zij luisterden zelf liever naar een ander instrument dat er wel een beetje op leek: de luit.
17e eeuw
In de 17e eeuw werd er steeds meer gitaarmuziek geschreven. De gitaar kreeg er ook nog een paar snaren bij. Eerst kwam er een vijfde dubbele snaar bij. Later kwam er een zesde bij en kwamen er enkele snaren op in plaats van dubbele.
eind 18e eeuw – eind 19e eeuw
Aan het eind van de 18e eeuw en aan het begin van de 19e was het bij deftige mensen mode om gitaar te spelen. Er werd veel gitaarmuziek geschreven. Mensen die goed gitaar konden spelen werden wereldberoemd. Aan het eind van de 19e eeuw heeft de gitaarbouwer Anonio de Torres nog veel verbeterd aan de gitaar.
20e eeuw – nu
Rond 1920 is de elektrische gitaar uitgevonden. Vooral in de jazz- en de bluesmuziek werd de gitaar heel populair. Nu wordt de gitaar in alle soorten muziek gebruikt.
Gitaarhelden
Als je zelf gitaarspeelt, luister je natuurlijk ook naar cd’s van grote gitaarhelden. Misschien droom je ervan ooit net zo goed te worden. En probeer je hun muziek na te spelen. Ga zo door! De beroemdste gitaarhelden uit de geschiedenis zijn zelf ook zo begonnen. Sommigen hebben nooit les gehad. Ze hebben alles geleerd door uit te proberen en te luisteren naar hun idool.
Gitaristen die nu heel beroemd zijn, probeerden vroeger ‘loopjes’ na te spelen van bijvoorbeeld Jimi Hendrix. Die was op zijn beurt een fan van de rockgitaristen Eric Clapton en Pete Townshend. Hún grote helden waren de bluesgitaristen B.B. King en Freddie King en de eerste rock-‘n-rollers Chuck Berry en Bo Diddley. En die waren weer beïnvloed door Django Reinhardt en Charlie Christian, die allebei jazz speelden.
Gitaarspelen
Gitaarspelen lijkt simpel. Met de vingers van je linkerhand druk je de snaren tegen de hals. Zo maak je die snaren korter of langer, waardoor ze hoger of lager klinken. Dan sla je met je rechterhand tegen de snaren. Daardoor gaan ze trillen en maken ze geluid.
Om ervoor te zorgen dat dit een beetje goed klinkt, kun je het best een paar lessen nemen. Als je gitaarles neemt, leer je eerst hoe je verschillende ‘akkoorden’ moet maken.
Een akkoord is een combinatie van een paar noten. Om een akkoord te maken, moet je drie of vier snaren tegen de hals drukken. In het begin kost het wel wat moeite om je hand in de goede stand te krijgen.
Met je rechterhand kun je op verschillende manieren de snaren laten trillen. Je kunt elke snaar om de beurt met een vinger aanslaan. Dat heet tokkelen. Maar je kunt ook een paar snaren tegelijk aanslaan. Veel gitaristen gebruiken een plectrum, een driehoekje van plastic. Dan klinkt het wat harder. De meeste klassieke gitaristen gebruiken liever hun nagels. Maar die moeten wel lang genoeg zijn, dus geen nagels bijten.
De flamenco-gitarist
De flamenco is de traditionele zang en dans uit Andalusië. Dat is een streek in Spanje. De flamenco-gitarist begeleidt de dansers en de zangers. Vaak zingt hij zelf ook mee. Een bekende flamencogitarist is Paco de Lucia.
Flamenco-gitaristen spelen op een andere manier dan gewone gitaristen. Ze laten de wijsvinger van hun rechterhand heen en weer gaan over de snaren. Of ze houden hun rechterhand in een vuist boven de snaren en laten dan hun vingers om de beurt naar buiten schieten. Met de duim bespelen ze de bovenste snaren. Die klinken het laagst. Deze manier van spelen heet rascuedo.
De klassieke gitarist
Een klassieke gitarist herken je al voordat je hem hebt horen spelen. Hij zit altijd met een krukje onder zijn linkervoet. Die houding is meer dan een eeuw geleden bedacht door Francisco Eixea Tárrega.
Francisco Eixea Tarréga bedacht ook de regel ‘één fret per vinger.’ Op de hals van een gitaar zitten 12 dwarsbalkjes. Dat zijn frets. Om een toon te maken op de gitaar moet je met je linkerhand een snaar vlak achter een fret indrukken. Volgens de methode van Tarréga heeft elke vinger daarvoor zijn eigen fret. Met een hand kun je dus bij vier frets tegelijk. Maar er zitten twaalf frets op de hals. Om alle tonen te kunnen maken moet je je hand daarom drie keer verplaatsen.
Andrés Segovia was de eerste gitarist die klassieke gitaarmuziek speelde voor een groot publiek. In 1924 gaf hij zijn eerste concert.
De slaggitarist en de sologitarist
In de meeste bandjes zijn de taken goed verdeeld tussen de muzikanten. De drummer en de bassist zorgen voor het ritme. De toetsenist en de gitarist mogen kiezen: ze spelen het ritme of ze spelen de melodie.
Een gitarist die vooral het ritme speelt, heet een slaggitarist. Speelt hij vooral de melodielijn, dan noemen we hem een sologitarist. Een goede gitarist kan het allebei.
Liergitaar
Deze gitaar lijkt meer op een oude Griekse lier. Aan het begin van de negentiende eeuw was dit model in de mode bij de Fransen. Ze waren toen dol op alle spullen die meer dan 2000 jaar oud leken.
Wandelstokgitaar
Houdt je opa van muziek? Dan is een wandelstokgitaar misschien wat voor hem. Dit handige instrument is bedacht door een bouwer in de 19e eeuw. Er zitten maar vier snaren op in plaats van zes.
Gibson Flying V
Voor de klank maakt het niet zo veel uit welke vorm de klankkast van de elektrische gitaar heeft. Deze Gibson Flying V heeft een ontwerper in 1958 bedacht.
Soms is zo’n dubbele gitaar zowel een basgitaar met vier snaren als gewone elektrische gitaar met zes snaren. Het staat in elk geval reuze stoer als je er op speelt.