Rond 1850 verhuisden elk jaar honderdduizenden mensen naar Amerika. Ze kwamen overal vandaan: Italië, Nederland, China en Duitsland. En allemaal wilden ze rijk worden. Allemaal hadden ze gehoord dat er in Californië goud voor het opscheppen lag. Sommigen groeven het op in diepe mijngangen. Anderen zochten ernaar in de rivier.
De Duitser Levi Strauss reist in 1853 met de boot naar Amerika. Hij wil ook rijk worden. Maar Levi graaft niet mee met de goudzoekers. Hij opent een winkel in San Francisco. De koopwaar betalen de goudzoekers met goud. Op een dag vraagt een klant of hij een héél sterke broek voor hem heeft. Levi Strauss pakt de stevigste stof die hij heeft: bruine canvas. Die was eigenlijk bedoeld om tenten mee te maken. Van die stevige stof maakt hij een broek: de eerste spijkerbroek!
Het geboortehuis van Levi Strauss in het Duitse Buttenheim. Nu is het een museum.
De eerste spijkerbroek
Het eerste model spijkerbroek was vooral populair bij goudzoekers. Het was dan ook de stevigste broek die er te krijgen was. De stof was dik en sleet niet snel. Je zag er nauwelijks vuil op, dankzij de donkere kleur (eerst bruin, later blauw). Bovendien zat hij lekker, omdat hij wijd was in de taille en bij de bovenbenen. Er zaten knopen op voor bretels, dus zakte hij niet af. Ook andere mannen gingen op hun werk de spijkerbroek dragen, zoals cowboys, houthakkers en boeren.
Dit is de oudste spijkerbroek die nog bestaat. Hij is wat versleten, maar dat mag wel na 120 jaar. In 2001 betaalde de fabrikant Levi Strauss & Co er ongeveer 46.500 euro voor. Zoveel heeft de eerste eigenaar er vast niet voor betaald…
Een broek als vlag
Wat is er nou zo bijzonder aan de spijkerbroek?
Soms zijn kleren méér dan kleren. Soms hebben je kleren te maken met je beroep, met je geloof of met ideeën die je hebt. Denk maar eens aan een soldatenuniform, aan een hoofddoekje of aan een supporterssjaal. De spijkerbroek was eerst bedoeld als simpele werkbroek, maar hij kreeg ook zo’n extra betekenis:
De spijkerbroek was dus geen “keurige” broek. Je mocht hem niet aan naar school of naar kantoor, want dat was niet netjes. In dure restaurants, in chique clubs, op alle “keurige” plekken was er een regel: spijkerbroeken mogen er niet in. En toen kwam er een tijd waarin veel mensen dat soort regeltjes BEU waren. Netheid zit van binnen, en niet van buiten, vonden zij. Kijk maar naar foute politici, die oorlog wilden voeren: die hadden allemaal een stropdas om. Mensen die discrimineerden, het milieu verwoestten of vonden dat geld verdienen het allerbelangrijkste op de wereld was: die zagen er allemaal keurig uit.
Daarom gingen andere mensen júist spijkerbroeken dragen. Om te laten zien dat ze niks te maken wilden hebben met zulke verkeerde zaken. En zo werd de spijkerbroek ook een soort uniform: van de mensen die vonden dat er dingen moesten veranderen in de wereld.
En uiteindelijk liepen er zó veel mensen in spijkerbroek, dat het zowat gek was om géén spijkerbroek aan te hebben.
Niet netjes van buiten, maar met een schoon geweten van binnen. Deze oude spijkerbroek hangt nu in het Amerikaanse Smithsonian museum.
Jeans
De Amerikaanse naam voor de spijkerbroek is jeans (je zegt djeenz). Dat woord is afgeleid van Genoes, wat Genua betekent. Als een Amerikaan dit woord uitspreekt, klinkt het hetzelfde als jeans.
Genua ligt in Italië. Het was in de negentiende eeuw een handelsstad. Vanuit Genua werd veel koopwaar met schepen vervoerd naar andere landen. Levi Strauss liet ladingen spijkerstof vanuit Genua naar Amerika komen.
Denim
De Franse stad Nîmes stond in de negentiende eeuw bekend om de sterke, blauwe stof die er werd gemaakt voor de zeilen van schepen. Via de Italiaanse stad Genua werd deze stof met schepen vervoerd naar Amerika. Daar maakte Levi Strauss er spijkerbroeken van.
In Frankrijk werd de blauwe, katoenen stof serge de Nîmes genoemd (je zegt sersjuh duh niem). In Amerika vonden ze dat maar lastig om uit te spreken. Ze lieten het eerste woord al snel weg. Alleen de Nîmes (uit Nîmes) bleef over. Na een tijdje werd dit denim. Dit is nog steeds het Amerikaanse woord voor spijkerstof.
Bekende merken
Het oudste merk spijkerbroek is Levi’s. Al in 1873 opent Levi Strauss, samen met de kleermaker Jacob Davis, twee fabrieken in San Francisco.
In 1915 volgt Lee met een fabriek in Kansas city.
Rond 1900 werd de spijkerbroek alleen gedragen als werkkleding. Als steeds meer Amerikanen in hun vrije tijd een spijkerbroek dragen, komen er snel meer merken bij.
In 1947 ontwerpt Rodeo Ben, een beroemde kledingontwerper, de Wrangler voor het bedrijf Blue Bell. In 1962 opent Blue Bell de eerste fabriek in België.
Sindsdien zijn er ontzettend veel merken bij gekomen. En elk merk heeft zijn eigen stijl.
Welk merk draag jij: Calvin Klein, Diesel, GAP, Esprit, Crew, Edwin jeans, Old Navy, Talbots, MUDD, Geuss?
Beroemd in spijker
FILM- EN POPSTERREN
Veel mensen willen er graag uitzien als hun favoriete ster. Deze film- en popsterren hebben de spijkerbroek populair gemaakt:
James Dean speelde jongens die in opstand komen tegen de ouderwetse ideeën van zijn ouders.
Marilyn Monroe was een sekssymbool in de jaren 60. Eerst vonden veel vrouwen de spijkerbroek te mannelijk. Maar toen Marilyn er een aantrok, wilden ze allemaal zo’n sexy broek.
Beyonce, Kelly en Michelle van Destiny’s Child treden op in een strakke spijkerbroek met een lage taille. Levi’s heeft dit model naar de zangeressen genoemd. Kijk eens om je heen: nu zie je er heel veel meiden mee lopen.
REGERINGSLEIDERS
Meestal zie je ze in een grijs of een donkerblauw pak: de ministers en presidenten. Want als je je met serieuze zaken bezighoudt, moet je nette kleren aan. Toen George Bush president van Amerika werd, verbood hij zelfs spijkerbroeken in het Witte Huis! Maar als ze even niets belangrijks te doen hebben, trekken ze liever een spijkerbroek aan.
George Bush ontvangt Poetin, de president van Rusland, in een spijkerbroek. Daarmee laat hij zien dat hij een echte Amerikaanse cowboy is. En het maakt duidelijk dat hij die dag niet over serieuze zaken gaat praten.
Wim Kok was acht jaar lang de minister-president van Nederland. Daarna trok ie meteen een spijkerbroek aan. Lekker makkelijk.
Kruistocht in spijkerbroek is een verhaal van Thea Beckman. Het gaat over een jongen uit de twintigste eeuw die met een tijdmachine in de Middeleeuwen terechtkomt.
Dolf valt wel op met zijn spijkerbroek als hij meeloopt in de kinderkruistocht in 1200. In de Middeleeuwen had nog nooit iemand zo’n broek gezien. Die bestond nog helemaal niet.
Alle soorten
Jarenlang is het model van de spijkerbroek hetzelfde gebleven. Vanaf de jaren zestig veranderde dat. Toen gingen ook steeds meer vrouwen een spijkerbroek dragen. Zij wilden een ander model dan de mannen. Sindsdien verandert de spijkerbroek steeds met de mode mee. Ook beroemde modeontwerpers, zoals Calvin Klein en Gloria Vanderbilt, hebben jeans ontworpen.
Tegenwoordig kun je uit heel veel verschillende modellen kiezen. Hieronder staan een paar voorbeelden. Je kent vast wel mensen die deze modellen dragen: je vader de halfwijde broek, je buurmeisje het heupmodel en opa de bandplooibroek.
Er zijn een heleboel verschillende spijkerbroeken te koop.
De 501 van Levi’s lijkt nog het meest op de eerste spijkerbroek.
Een strak model is over de hele lengte strak en smal. Deze broeken zijn vaak gemaakt van stretchstof (je zegt stretsj). Dan kunnen de mensen die van superstrak houden, toch nog ademhalen.
Bij een heupmodel zit de tailleband zit niet in de taille, maar op de heupen. De pijpen zijn recht en smal. Soms hangen ze gevaarlijk laag. Oppassen dus, of je struikelt met deze broek over je eigen pijpen!
Flares zijn strak van boven en wijd van onderen. In de jaren 70 was dit heel ‘hip’. Daarna kon je je er een tijdje niet mee vertonen. Maar nu kun je ze weer overal kopen.
Een halfwijd model is ruim bij de bovenbenen en iets strakker bij de enkels. Dat zit wel lekker. Maar staat het ook leuk?
Bij oversized zijn de pijpen wijd en het kruis hangt op de knieën. Meestal zie je de drager op een skateboard voorbij rollen.
Bandplooibroek: vaak strijkt oma er nog een scherpe vouw in. Want opa moet er in zijn vrije tijd ook nog een beetje netjes uitzien.
Alle maten
Op spijkerbroeken staan vaak andere maten dan je gewend bent van andere kleren. Normaal heb je bijvoorbeeld maat 164 of 170. Dat is een lengtemaat. Die geeft aan hoeveel centimeter lang je ongeveer bent.
In spijkerbroeken staat hoe wijd de taille is en hoe lang de pijpen zijn. En dat staat er niet in centimeters, maar in inches (je zegt insjus).
De inch is een Amerikaanse maat. Een inch is 2,54 centimeter. Als er in een spijkerbroek W 27 en L 30 staat, dan is de taillewijdte 27 inch en de pijplengte 30 inch. Omgerekend is dat 68,6 cm en 76,2 cm. De letter W staat voor width en de L voor length. Dat betekent wijdte en lengte.
Spijkerstof
Wat spijkerstof zo anders maakt dan andere stoffen, is dat hij twee kleuren heeft. Van buiten is hij donkerblauw en van binnen lichtblauw. Je ziet het als je je broekspijpen omslaat.
Dat kleurverschil komt doordat spijkerstof met witte inslagdraden en blauwe kettingdraden is geweven. Aan de binnenkant zie je weinig van de blauwe draden. Je ziet veel wit met een beetje blauw: dat is lichtblauw. Aan de buitenkant zie je net het tegenovergestelde: veel blauw en haast niets van de witte draden.
De achterkant (links) en de voorkant (rechts) van een lapje spijkerstof.
Spijkers
In 1870 bedacht een kleermaker, Jacob Davis, een manier om een broek nog steviger te maken. Hij sloeg een spijker in de naden op elke plaats die los kon scheuren. Aan deze handige vondst heeft de spijkerbroek zijn naam te danken.
De spijkers die Davis gebruikte, kun je niet in de muur slaan om een schilderijtje op te hangen. Het zijn een soort drukknoopjes. Als die eenmaal vastzitten, krijg je ze niet meer los. Een andere naam hiervoor is klinknagels.
Broekspijkers
Jacob Davis was bang dat iedereen hem ging na-apen. Om dat te voorkomen, moest hij patent aanvragen op zijn uitvinding. Dat was vrij duur en zo rijk was hij niet. Daarom vroeg hij Levi Strauss om het samen te doen. In 1873 kregen ze patent op het model spijkerbroek van Levi met de spijkers van Jacob. Ze noemden het de Levi’s 501.
Dit model van Levi’s is nog steeds te koop. Er zitten nu alleen een paar spijkers minder op. De spijkers in het kruis zijn verdwenen op verzoek van de veehouders. Als ze ‘s avonds bij het kampvuur zaten, werden die namelijk flink heet! En dat er geen spijkers meer op de achterzakken zitten, hebben we te danken aan zeurende schooldirecteuren. Die krasten zo op de schoolbankjes…
Mooie details
De stiksels
Meestal zijn de naden van een spijkerbroek dubbel gestikt. Dat is steviger. Voor de sier zitten er ook stiksels op de achterzakken. Bij de broeken van Levi’s zijn dat twee bogen. Dat zijn de vleugels van de arend, het symbool van de vrijheid.
De patch
Op de patch staat het merk, het model en de maat van de spijkerbroek. Eerst was de patch van echt leer, maar nu is hij vaak nep.
De tag
De tag is een klein labeltje met het merk van de spijkerbroek. Het zit vast aan de naad van de rechterachterzak.
De knopen
De knopen zijn van ijzer. Op de voorkant is het merk van de broek gestempeld. Net als de spijkers, worden ze door de stof heen geslagen.
De gulp
De eerste spijkerbroek had knopen op de gulp. In 1926 hadden de broeken van Lee voor het eerst een gulp met een rits. Nu kun je kiezen.
Nieuwe oude broeken
Hoe zorg je ervoor dat je nieuwe broek er snel oud uitziet? Je kunt hem zandstralen, bleken of over de keien slepen in een bergbeekje. Je broek zal er mooie, lichte slijtplekken van krijgen. Gelukkig hoef je zelf niet al die moeite te doen. Daar heeft de fabrikant inmiddels verschillende manieren op gevonden.
Nieuwe oude broek te koop.
Stone wash
In de fabriek wassen ze de spijkerbroeken in een grote wastrommel met stenen. De stof wordt er zachter en lichter van.
Bleach
Met een bleekmiddel, bijvoorbeeld chloor, worden de pijpen bij de bovenbenen en de billen lichter gemaakt.
Sand blast
Als je met een hogedrukspuit heel hard zand tegen de broek aan spuit, slijt hij ook wel. In de fabriek doen ze dat aan de lopende band.
Enzym
Chloor is niet zo goed voor het milieu en de stone-wash techniek zorgt voor veel afval. Daarom heeft een chemicus iets anders bedacht. Door de spijkerbroeken te wassen met het enzym laccase wordt de stof ook mooi licht.
Scheuren en rafels
Als de stof scheurt of als de naden los raken, gaat de spijkerbroek rafelen. Veel meer dan een schaar heb je niet nodig voor deze methode.