Denk jij bij het woord haai ook aan een heel gemene en vreselijk enge vis? Een bloeddorstig en agressief roofdier? Nou, een roofdier is de haai zeker, maar gevaarlijk voor mensen is hij meestal niet. Alleen de witte haai wil wel eens een mens aanvallen, maar waarschijnlijk alleen maar omdat hij zich vergist. Een zwemmende mens lijkt namelijk veel op een zeehond, het favoriete eten van de witte haai. Meestal spuugt hij mensenvlees meteen weer uit als een erg vies hapje.
Bij het woord haai denk je waarschijnlijk ook aan een behoorlijk grote vis. Toch zijn er al haaien van 20 centimeter. Niet echt eng dus.
Niet alle haaien zijn eng. Maar sommige enge haaien zijn héél érg eng.
In onderdelen
1-Hersenen
De hersenen van een haai zijn vrij groot. Dat is nodig omdat hun zintuigen heel fijn ontwikkeld zijn.
2-Neus
Haaien hebben een goede reuk. Ze ruiken een beetje bloed in water al van kilometers afstand.
3-Ogen
De ogen zijn heel lichtgevoelig. Daardoor kunnen haaien zelfs in het bijna-donker nog van alles zien.
4-Zijkant
Met de speciale zintuigen op hun zijkant en boven op hun kop kunnen haaien trillingen opvangen. Zo merken ze gespartel op van wel 30 meter afstand.
5-Buikvinnen
De buikvinnen zijn net vleugels. Haaien kunnen ermee naar boven en beneden en van links naar rechts sturen, maar ze kunnen er ook mee remmen.
6-Staartvin
Haaien zwemmen sierlijk in een golfbeweging. De staartvin zorgt voor de stuwkracht.
7-Rugvin
De bekendste vin van de haai is de rugvin. Deze vin zorgt ervoor dat de haai niet kantelt.
Aai een haai? Ja, soms lukt dat. Als je de kans krijgt bij Artis achter de aquariums een kijkje te nemen. Dan zie je enorme bakken water van bovenaf en dan kan het zijn dat er een haai voorbij zwemt. En wat voel je als je aait? Je denkt misschien aan een zacht velletje. Maar dat heeft een haai niet. Zijn huid is bedekt met schubben, die ruw voelen als je tegen de groeirichting in strijkt. Als de haai groeit, wisselen de schubben voor nieuwe. Net zoals hij tanden wisselt.
Kraakbeenvissen
Haaien behoren samen met roggen en draakvissen tot de kraakbeenvissen. Kraakbeenvissen hebben een rubberachtig skelet. Beenvissen hebben een hard skelet. Verder hebben kraakbeenvissen kieuwspleten in plaats van kieuwdeksels en ze hebben een ander soort schubben. De schubben van beenvissen groeien mee als de vis zelf groeit. Bij haaien wisselen de tandachtige schubben net zoals hun tanden, als de haai groeit. Ook de staart is bij kraakbeenvissen anders. Die heeft geen twee gelijke lobben, maar een grote bovenlob en een kleine onderlob. En tenslotte leggen kraakbeenvissen maar enkele eieren of baren ze levende jongen, terwijl beenvissen heel veel eieren leggen.
Haaien zijn echte alleseters. Ze lusten kwallen, vissen, schildpadden, vissen, giftige zeeslangen, zeevogels, resten van dieren en soms ook mensen. Ze moeten ook wel flink eten, want sommige haaien kunnen reusachtig groot worden. Wie zo veel eet, heeft goede tanden nodig. Bij haaien willen die tanden nogal eens verslijten. Gelukkig is dat geen probleem. Haaien hebben twee rijen tanden. Is de ene rij versleten, dan is de volgende rij alweer volgroeid en kunnen de tanden gewisseld worden. Een haai wisselt in zijn leven duizenden tanden. Als je wel eens aan zee bent, moet je maar eens goed zoeken. Dan heb je de kans om aangespoelde haaientanden te vinden op het strand.
Sommige haaien hebben tanden met een zaagrandje.
Haaienvinnensoep
Misschien heb je dit gerecht wel eens op de menukaart van een Chinees restaurant zien staan? Echte haaienvinnensoep schijnt naar kippensoep te smaken. Maar voordat je een bord bestelt, moet je bedenken dat haaien er een gruwelijke dood voor sterven. De vissers in Azië snijden de vinnen van levende haaien af en gooien de haaien daarna terug overboord. De haai kan dan niet meer zwemmen, en vangt dus geen voedsel. Hij gaat dan langzaam dood van de honger. Wereldwijd sterven er miljoenen haaien voor de haaienvinnensoep.
Haaien worden trouwens ook gevangen om hun vlees, om hun kraakbeen en leverolie ofte wel levertraan.
Paren
Het is soms een hele klus voor haaien om aan een partner te komen. Er zijn erbij die de halve oceaan moeten oversteken, omdat de mannetjes en vrouwtjes in andere gebieden leven. Heeft een mannetje een vrouwtje eenmaal op het oog, dan jaagt hij net zo lang achter haar aan tot hij haar kan bijten. Ja echt, voor een haai is bijten net zoiets als voor ons zoenen! Daardoor krijgt het vrouwtje echt zin in het mannetje en kan die zijn zaad bij het vrouwtje naar binnen brengen. Daar in haar lijf worden de eieren bevrucht. Bij de meeste andere vissen gaat dat anders. Dan bevrucht het mannetje de eieren buiten het lichaam, gewoon in het zeewater.
Eieren
Haaien-eieren zijn de gekste eieren die je maar kunt voorstellen. Ze zijn niet wit, maar gelig. Ze zijn niet rond maar plat. Ze zijn niet breekbaar en je kunt er gewoon dwars doorheen kijken! Bij hondshaai-eieren zie je bijvoorbeeld door het leerachtige kapsel heen de dooierzak en het embryo zitten. En na een tijdje natuurlijk een minihaaitje. Zou je wel eens zo’n haaien-ei willen zien? Dat kan, bij Sea Life Centers in Scheveningen. Overigens leggen niet alle haaien eieren. De meeste soorten laten de eieren in het lichaam uitkomen en baren vervolgens levende jongen.
Levende jongen
Veel haaien komen uit een ei en worden toch levend geboren. Dat kan doordat haaien in een ei in de baarmoeder groeien. De jonkies halen hun voedsel uit de dooier in het ei. Is dat voedsel op en is de haai groot genoeg, dan wordt hij geboren. Niet buiten het lichaam van de moeder, maar ín het lichaam van de moeder. Bij sommige haaien doet het jong zich eerst nog te goed aan de andere eieren of aan zijn broertjes en zusjes. Bij de makohaaien is het zelfs zó erg, dat er maar één overlevende is! Maar is de tijd echt rijp, dan worden de jonge haaien dus levend geboren uit het moederlichaam.
Groeien maar
Jonge haaien moeten direct voor zichzelf zorgen nadat ze geboren zijn of uit het ei zijn gekropen. Ze groeien heel langzaam. Bij de meeste haaien duurt het enkele jaren voordat de jongen volwassen zijn. Waarschijnlijk blijven haaien tot hun dood groeien. Het gaat dan wel langzamer dan bij jonkies.
En ze leefden nog lang en…?
Hoe prachtig haaien ook zijn, helaas komen ze vaak vroeg aan hun einde. Ze worden om allerlei redenen gedood door mensen. Om hun vlees, hun vinnen, de huid, de olie en soms wordt er gewoon voor de lol op haaien gejaagd. De ergste bedreiging voor haaien is de visserij. Er wordt veel te veel gevist op zeeën en oceanen. Haaien komen vaak per ongeluk in de netten terecht en worden dood terug in zee gegooid. Haaien komen ook nogal eens vast te zitten in netten in zee rondom badplaatsen.
Haaien planten zich niet zo snel voort. Daardoor lopen veel soorten het risico om uit te sterven. Gelukkig houdt bijvoorbeeld het Wereld Natuur Fonds regelmatig acties om haaien te beschermen.
Witte haai
De grote witte haai is de allerengste haai. Hij speelt in films vaak de rol van grote griezel. In de beroemde film Jaws bijvoorbeeld. De witte haai is een roofdier van 6 meter lang. Hij weegt meer dan 2 ton. Hij kan in één keer een hele zeehond inslikken. De witte haai is eigenlijk geen mensenjager, maar misschien vergist hij zich soms en denkt hij dat een mens een zeehond is?
Net als tijgers op het land staat de witte haai in het water aan de top. Geen enkel ander roofdier eet hem. Hij eet wel beenvissen, andere haaien, zeevogels en zeezoogdieren. En soms een mens. En helaas voor hem is diezelfde mens de enige die hem doodt.
De witte haai heeft als bijnaam de witte dood. Door zijn kleur is hij in het water heel onopvallend. Een andere bijnaam is wittip, omdat zijn snuit zo puntig is. Vaak zit die trouwens vol schrammen en littekens. Dat komt doordat zijn prooien het er soms niet mee eens zijn dat ze als maaltijd voor de haai dienen.
Onderzoekers en filmers lokken witte haaien met bloed en rotte vis. Als de witte haai toeslaat, kan hij door zijn kracht boven het water uitkomen. Hij draait zijn ogen dan zo ver weg, dat alleen het wit zichtbaar is. Zo beschermt hij zijn ogen tegen verwondingen.
Walvishaai
De allergrootste haai is de walvishaai. Die is wel 12 meter lang en kan maar liefst 13 ton wegen. Dat is net zo zwaar als een kleine vrachtwagen! Walvishaaien zijn niet alleen de grootste haaien, het zijn ook de grootste vissen die er bestaan. Ze zijn net zo groot als een grijze walvis. (Je weet wel dat een walvis geen vis is, maar een zoogdier…)
Walvishaaien zijn ongevaarlijk. Ze vinden het zelfs niet erg als een duiker zich vasthoudt aan zijn vinnen en zo meegetrokken wordt.
Geloof het of niet, maar deze enorme vissen leven van plankton, heel kleine diertjes die in zee zweven. Ze eten dat als volgt: ze laten hun bek vol water lopen en zeven dan met hun kieuwen het voedsel eruit. Walvishaaien eten ook kleine vissen en inktvissen. Omdat ze hun voedsel niet afbijten of kauwen, hebben ze heel kleine tandjes. Die zijn niet groter dan een luciferskop.
Reuzenhaai
Zonnebaden, dat is wat de reuzenhaai het liefste doet op zonnige dagen. Dan zwemt hij met zijn rugvin, snuit en staart boven water. Jij denkt bij zo’n vin boven water meteen aan iets griezeligs? Toch heeft de reuzenhaai helemaal geen trek in jou. Hij zwemt daar aan de oppervlakte, omdat daar zo ontzettend veel lekkere hapjes te eten zijn voor hem.
Reuzenhaaien smullen het meest van kleine diertjes zoals krabbetjes, viseitjes, roeipootkreeftjes en plankton. Per half uur laat de reuzenhaai een half miljoen liter water door zijn bek stromen. Uit dat water filtert hij al die diertjes. Je zou de reuzenhaai net zo goed reuzenzeef kunnen noemen!
Je snapt wel dat de reuzenhaai niet voor niets aan zijn naam gekomen is. Hij kan 10 meter lang worden en meer dan 4 ton wegen.
Zee-engel
Een zee-engel? Is dat ook een haai? Engel klinkt toch veel te lief voor een haai? Misschien is het waar en past de naam bengel beter bij hem. Hij is namelijk een meester in het camoufleren en verstoppen. Hij valt nauwelijks op, terwijl hij op de zeebodem ligt te wachten op een prooi; meestal vis of krab. Hij heeft bijna dezelfde kleur en patroon (strepen of stippen) als het zand of de rotsgrond waar hij leeft. Maar dan ineens hapt hij razendsnel toe. Helemaal niet engelachtig! Einde vis, einde krab.
Zee-engels lijken wel een beetje op roggen. Ze zijn net zo plat en hebben hun ogen aan de bovenkant van hun kop, zodat ze vanaf de bodem goed hun omgeving kunnen afspeuren. Hun grote borstvinnen lijken net als bij roggen wel op vleugels. Alleen zitten die bij roggen direct aan de kop vast en bij de zee-engel niet. Er zijn dertien soorten zee-engels. Ze worden zo’n 2 meter lang.
Hoornhaai
De een noemt ze stierkophaai, de ander varkenshaai, maar hoornhaai is de meest gebruikte naam. Waarom? Omdat hij twee stekels op zijn rug heeft. Ook de doornhaai heeft rugstekels, maar die heeft geen aarsvin.
Vanwege die prachtige stekels worden hoornhaaien helaas vaak gedood. Van de stekels worden sieraden gemaakt. Veel hoornhaaien worden ‘s nachts pas actief. Overdag liggen ze te rusten, soms met zijn allen op een kluitje.
Er zijn acht soorten hoornhaaien. Ze worden maximaal 1,5 meter lang. Bijzonder aan hoornhaaien is hun scherpe reukvermogen. Daarmee speuren ze naar voedsel, zoals schelpdieren.
Hamerhaai
Moeders mooiste is hij niet met zijn rare kop, maar het is wel een van de meest voorkomende haaien. De gevleugelde hamerhaai is de allervreemdste. Zijn kop is net zo breed als de helft van zijn lengte. Bijzonder aan hamerhaaien is dat ze in scholen zwemmen. Meestal doen vissen dat uit veiligheid en verdediging tegenover vijanden. Maar vijanden hebben hamerhaaien nauwelijks. Niemand weet waarom hamerhaaien zo’n vreemde kop hebben. Zou het zijn omdat ze zo beter kunnen drijven? Door hun ogen aan de zijkant van hun kop hebben deze haaien een geweldig zicht. Ze kunnen net als bij een panorama de hele omgeving zien.